One NPO: publieke omroep echt van betekenis maken

[Interview] Guido van Nispen over een alternatief plan voor een herinrichting van de NPO

Een groep mediamakers, experts, toezichthouders, bestuurders en beleidsmakers heeft een alternatief plan gemaakt voor de herinrichting van de landelijke publieke omroep NPO. We spreken Guido van Nispen , die de groep vertegenwoordigt.

Jullie stellen dat jullie door vooral anoniem te blijven, de discussie niet willen laten afleiden van de inhoud. Hoe groot is die groep en bij wat soort organisaties zijn deze mensen werkzaam?

Ja, dat klopt. Het gaat om een groep betrokken mediamakers, experts, toezichthouders, bestuurders en beleidsmakers – mensen dus die het bestel van binnenuit én van buitenaf goed kennen. Zij hebben samen een advies opgesteld over hoe de publieke omroep richting 2030 toekomstbestendig kan worden gemaakt.

In die gesprekken constateerden we ook iets anders: er is veel angst binnen de publieke omroep. Er heerst een soort collectieve podiumvrees voor wat politiek Den Haag morgen weer verzint. Angst voor het ontstane verlies van marktaandeel, zowel lineair als op NPO Start. En angst bij medewerkers en partners die in toenemende mate onrust en wantrouwen ervaren, en zich onveilig voelen binnen het systeem. Daarom pleiten we voor ONE NPO – waar angst plaatsmaakt voor ambitie en die weer van ons allemaal is. En met NPO bedoelen we dan niet de Stichting NPO, maar de Nederlandse Publieke Omroep als geheel.

In deze gepolariseerde en politiek gevoelige tijd hebben we ervoor gekozen om anoniem te blijven, juist om te voorkomen dat de discussie verzandt in persoonlijke aanvallen of speculaties over belangen. Niet omdat we dol zijn op maskers of geheime handdrukken, maar puur om het gesprek bij de inhoud te houden, zonder afleiding van de ego’s en achterkamertjespolitiek. Het gaat ons om de koers, niet om de poppetjes.

Hoe zijn jullie tot elkaar gekomen en hoe is dit plan tot stand gekomen?

De mediakring in Nederland is niet zo groot uiteindelijk, zeker niet als het gaat om mensen die zich met de publieke omroep bezighouden. De meesten kennen elkaar, weten waar de ander voor staat.

Deze groep is eigenlijk organisch ontstaan, over de jaren heen – toen steeds duidelijker werd hoe richtingloos het bestel aan het worden was, en hoe vaak er negatieve verhalen naar buiten kwamen.

Op een gegeven moment voelde het bijna als een morele plicht om daar iets tegenover te zetten. Geen klacht, maar een concreet voorstel. Dankzij de ervaring met online samenwerken tijdens Covid en de moderne tools konden we snel en effectief schakelen. En toen de bestuursvoorzitter van de NPO vertrok, wisten we: nu is het moment om dit advies af te ronden.

Kun je in een notendop uitleggen wat voor NPO jullie voorstaan?

In een notendop? We pleiten voor een publieke omroep die in 2030 haar taak niet meer vooral lineair vervult, maar als een eigentijds, innovatief en inclusief multimediaplatform werkt.

Een platform dat niet wordt afgeremd door angst of interne strijd, maar met vertrouwen en daadkracht haar plek in de samenleving inneemt. En bovenal: een omroep die door haar publiek en de stakeholders als relevant én van hoog niveau wordt ervaren. Dus minder monologen van Hilversum en meer echte gesprekken met Nederland.

Hoe willen jullie inspelen op een steeds meer digitaliserende samenleving met de NPO?

De manier waarop mensen media gebruiken is fundamenteel veranderd – lineaire televisie en radio maken plaats voor on-demand platforms als Netflix, Spotify en YouTube.

Als de NPO relevant wil blijven, moet ze zich herpositioneren als een echt digitaal multimediaplatform. Dat betekent: meer maatwerk, slimmere technologie, en het inzetten van bijvoorbeeld AI om kijkervaringen persoonlijker en toegankelijker te maken. Niet wachten tot je kinderen je vertellen dat lineair tv kijken écht niet meer kan, mam, maar voorop lopen in innovatie die ook nog eens sociaal verantwoord is.

Daar hoort ook bij dat alle geproduceerde content beschikbaar komt in het publieke domein, en dat de publieke omroep haar infrastructuur en platformen openstelt voor de bredere samenleving – vanuit het besef dat deze middelen collectief gefinancierd zijn, en dus ook collectief van waarde moeten zijn.

Jullie willen dat de NPO verbindend is. In theorie zou die dat nu ook al moeten zijn. Wat gaat er mis?

In theorie zou de NPO natuurlijk allang verbindend moeten zijn – dat is immers de kern van haar publieke taak. Maar in de praktijk gaat het mis op meerdere fronten.

Intern is er al jaren sprake van een verbindingsprobleem: stroperige structuren, botsende ego’s aan de top, en een cultuur die samenwerken eerder belemmert dan stimuleert.

Dat is niet alleen pijnlijk zichtbaar geworden in rapporten van onder andere Van Rijn, Van Geel en Hamer, maar ook in de vele schandalen van de afgelopen jaren. Tegelijk is de blik te veel naar binnen gericht: Omroepen zijn soms drukker met het knuffelen van hun eigen achterban dan met het bereiken van mensen buiten hun bubbel.

En dan is er nog het contact met het publiek zelf deels verloren volgens  Arjan Lock, de voorzitter van het College van Omroepen (overlegorgaan waarin de verschillende publieke omroepinstellingen binnen het publieke bestel zijn vertegenwoordigd en directeur van de Evangelische Omroep, red.).

Kortom: er mist een gedeelde basis, een gezamenlijk verhaal – en dat maakt echte verbinding onmogelijk.

Jullie hebben het ook over de bestuurscultuur die heel anders moet. Hoe zien jullie plannen er op dt vlak uit?

De bestuurscultuur moet echt fundamenteel anders, als we de publieke omroep toekomstbestendig willen maken. Wat wij voorstellen is een NPO met één centrale regie en een flexibele structuur die sneller kan inspelen op technologische en maatschappelijke veranderingen.

Einde aan het Monopoly spelen achter gesloten deuren op basis van ledenaantallen of historische rechten, en welkom flexibele samenwerking – en liefst zonder twintig tussenvergaderingen.

In plaats daarvan: een NPO-bestuur dat coördineert, faciliteert en de deur openzet voor producties van buiten de traditionele omroepen – mits ze bijdragen aan de publieke taak.

Dat vraagt ook om een andere cultuur. Niet langer eilandjes, maar multidisciplinaire teams waarin makers zich allereerst onderdeel voelen van de publieke omroep als geheel.

Diversiteit aan ideeën blijft belangrijk, maar de richting moet gedeeld zijn. Daarbij hoort nauwere samenwerking met regionale omroepen en transparante verantwoording naar publiek en politiek, bijvoorbeeld via publieke dashboards.

En, misschien wel het belangrijkst: een veilige werkomgeving. De aanbevelingen van Van Geel, Van Rijn en Hamer zijn duidelijk. Er moet actief gewerkt worden aan een cultuur van vertrouwen en openheid. Dat betekent ook: afscheid nemen van machtsconcentraties, tijdige roulatie in het bestuur, en ruimte maken voor nieuw, integer leiderschap dat voorbeeldgedrag toont. Want pas dan kan de publieke omroep ook van binnenuit verbinden.

Jullie houden niet per se vast aan de verenigingsstructuren en pleiten in feite voor een unitaire intern pluriforme publieke omroep met één organisatie. Wat gaat er nu mis ondanks nog best grote ledentallen?

Wat we nu zien, is dat de omroepverenigingen grotendeels zijn verworden tot papieren achterbannen van samenwerkingsconstructies – amalgamen van vroegere omroepen waarin de oorspronkelijke identiteit en missie zijn opgelost tot een bestuurlijke stamppot waar je de oorspronkelijke ingrediënten niet meer terug proeft.

De idealen waarvoor die omroepen ooit stonden, zijn daarmee grotendeels vervaagd. De aantallen hangen ook nog vaak vast aan de gidsen of bladen waarop men is geabonneerd, maar die door externe partijen worden gemaakt.

En als deze structuur nog verder wordt opgerekt, dreigt het systeem te verworden tot een verzameling grotere koninkrijkjes, waarin bestuurders, medewerkers en presentatoren hun clubshirt net zo makkelijk verwisselen als voetballers die overstappen naar de club met het hoogste bod.

Dat maakt het bestel niet sterker, maar juist onduidelijker en minder verbindend. Wij pleiten daarom voor een unitaire publieke omroep – intern pluriform, maar met één heldere organisatie die staat voor publieke waarden, in plaats van belangen politiek en merk logica..

Jullie stellen een publieksraad voor en community's in plaats van omroepverenigingen. Tot nu is er elke vijf jaar een visitatiecommissie geweest en heb je de ledenorganen van de omroepverenigingen. Wat gaat daar mis en wat is jullie oplossing?

Wat we nu zien, is dat de klassieke ledenstructuren van omroepverenigingen en de vijfjaarlijkse visitatiecommissies onvoldoende aansluiten bij hoe mensen vandaag de dag betrokken willen zijn bij publieke media.

Ledenraden vertegenwoordigen vaak nog slechts een klein en vergrijzend deel van het publiek, en echte inhoudelijke feedback komt daar zelden uit voort. Het is een model dat zijn legitimiteit aan het verliezen is.

Daarom stellen wij een nieuw participatiemodel voor, waarin de betrokkenheid van het publiek niet verdwijnt, maar juist verdiept. Geen omroepmerken met papieren ledenlijsten, maar actieve communities rond inhoudelijke thema’s: denk aan wetenschapsliefhebbers, specifieke muziek fans, of mensen die zich bezighouden met religie en zingeving.

Via digitale platforms kunnen mensen zich abonneren op deze community's, ideeën aanleveren, meepraten en feedback geven. Zo ontstaat een directe relatie tussen makers en publiek.

Daarnaast stellen we een Algemene Publieksraad of burgerforum voor dat breder kijkt naar het publieke media-aanbod en dient als klankbord voor de NPO. Zo wordt het publieke belang niet alleen geborgd via toezicht, maar ook via representatieve en inhoudelijke betrokkenheid van kijkers en luisteraars.

Die Publieksraad wordt vanzelfsprekend samengesteld met mensen die zowel de diversiteit als de kennis en vaardigheden in huis hebben om zich goed te laten informeren en een gewogen oordeel te vormen – op basis van degelijke data en inzichten, niet op onderbuikgevoel of vrijblijvendheid. Het gaat erom dat het publiek meepraat met inhoud, niet alleen met mening..

Jullie hebben ook het idee de NPO-structuren open te stellen voor derden. Hoe moet ik me dat voorstellen?

Dat openstellen van NPO-structuren betekent in de praktijk: de publieke omroep wordt een platform waar niet alleen omroepen, maar ook makers van buitenaf – van onderzoeksjournalisten tot sportclubs, van scholen tot festivals – terechtkunnen. Denk aan co-creatie: programma’s waarbij het publiek actief meebeslist over onderwerpen of zelfs meewerkt aan de productie. Zo maak je de publieke omroep écht van en voor iedereen.

Tegelijk stellen we voor om alle content in het publieke domein te plaatsen en toegankelijk te maken voor hergebruik. Dus: journalistiek, educatief en cultureel materiaal dat vrij beschikbaar is voor anderen om te bewerken, vertalen of opnieuw aan te bieden. Dat zorgt voor meer bereik én meer relevantie, zeker voor jongere doelgroepen.

En ook de technische infrastructuur – van streamingplatform tot studio – moet open kunnen worden gesteld aan maatschappelijke partijen tegen eerlijke voorwaarden. Zo krijgt de samenleving toegang tot publieke media op een manier die past bij deze tijd: interactief, inclusief en gedeeld eigenaarschap.

Jullie pleiten ook voor een soort intensieve samenwerking met de regionale publieke omroep. Wat zou dat betekenen voor de eigenheid van die omroepen in jullie plannen?

Goede vraag. We pleiten inderdaad voor een veel intensievere samenwerking tussen de landelijke en regionale publieke omroepen, maar níet ten koste van de eigenheid van die regionale omroepen. Integendeel: we willen juist de kracht van lokaal en regionaal versterken door samen op te trekken. Denk aan gedeelde nieuwsredacties waarin regionaal nieuws ook landelijk zichtbaar wordt, en omgekeerd. Zo voorkom je dubbel werk én vergroot je het bereik en de relevantie van alle publieke content.

De eigen kleur en focus van de regionale omroepen blijft behouden, maar ze worden onderdeel van een journalistiek netwerk van wijk tot wereld. En dat gaat verder dan nieuws: ook op het gebied van cultuur en educatie kan er samengewerkt worden, bijvoorbeeld door lokale kunstprojecten een plek te geven op landelijke platforms.

In die flexibele structuur kunnen mensen en ideeën veel makkelijker bewegen–van regio naar landelijk en weer terug. Het doel is een publieke omroep die echt geworteld is in de samenleving, en die muren tussen organisaties vervangt door bruggen.

Wat vinden jullie van de tot nu toe bekende plannen van de regering voor de NPO?

Wij kijken verder dan het kortetermijndenken waar veel van de huidige plannen op gestoeld zijn. Met ons plan voor 2030 hebben we een lange termijnvisie neergezet, met concrete doelstellingen die meetbaar maken of de publieke omroep echt relevant is en bijdraagt aan een beter Nederland.

Dat ontbreekt nu vaak: er is veel beleid, maar weinig richting. Wij hopen en verwachten dat alle betrokken partijen serieus naar deze doelstellingen kijken–omdat ze helpen om structurele problemen op te lossen, en omdat ze de publieke omroep sterker, opener en toekomstbestendig kunnen maken. Het is nu aan de politiek, het veld én de NPO zelf om deze visie te omarmen.

Het Nederlands omroepbestel is zo uniek dat het nergens ter wereld – ook in redelijk jonge democratieën – is geïmplementeerd. Toch lijkt de politiek daarop voort te borduren via verschillende varianten. Hoe verklaar je dat?

Dat komt vooral doordat er vanuit de publieke omroep zelf geen gedragen, gezamenlijke visie is ontwikkeld over hoe we de structurele problemen kunnen oplossen en de publieke omroep de positie kunnen geven die ze verdient.

Wat je wél ziet, is veel gelobby – door omroepen individueel, richting politiek en ministerie. Maar het ontbreekt aan een helder gezamenlijk plan van binnenuit. En zo ontstaat er een vacuüm dat de politiek invult – vaak mede gestuurd door oud-politici in raden van toezicht bij de omroepverenigingen – terwijl het eigenlijk niet aan de politiek is om op detailniveau te bepalen hoe het omroepbestel zou moeten functioneren.

Zo blijven we voortborduren op een uniek, maar inmiddels vastgelopen systeem, in plaats van het fundamenteel te herzien.

De plannen omvatten ook meer mogelijkheden voor adverteerders, in plaats van het afschaffen van reclame bij een publieke omroep; sommigen vinden commercie en publieke omroeptaken niet bij elkaar passen en sommige Europese publieke omroepen passen dat ook toe. Wat is de achtergrond om wel voor reclame te kiezen?

De combinatie van publieke omroep en reclame roept terecht discussie op. Commercialisering kan de onafhankelijkheid onder druk zetten, en dat risico erkennen we volledig.

Daarom hebben we bewust gekozen voor modellen die inkomsten genereren zónder dat ze die onafhankelijkheid aantasten. We houden daarbij rekening met bestaande commerciële spelers én richten ons op verdienmodellen die ook maatschappelijke waarde creëren.

Tegelijkertijd vinden we dat de vraag of commercie überhaupt past bij een publieke omroep, zo fundamenteel is dat die apart en transparant gevoerd moet worden. Niet in de marge van andere beleidskeuzes, maar als een open gesprek over wat we als samenleving van onze publieke media verlangen.

Alleen zo kunnen we de publieke taak én de integriteit van de omroep op lange termijn waarborgen.

Je hebt zelf in de Raad van Toezicht van AVROTROS gezeten. In die zin stond je toen voor die omroepvereniging. Waarom kijk je nu heel anders tegen het gehele publieke omroepbestel aan?

Dat snap ik heel goed, en ik kan me voorstellen dat mensen zich dat afvragen. Toen ik die rol bij AVROTROS aannam, deed ik dat omdat ik geloof in het enorme maatschappelijke belang van een sterke publieke omroep voor Nederland.

Maar in die vier jaar zag ik ook met eigen ogen hoe het achter de schermen mis kan lopen. Ik merkte hoe bureaucratie, interne strijd en een gebrek aan openheid de passie en creativiteit van makers steeds meer gingen remmen. Eerlijk gezegd raakte dat me persoonlijk, want ik zag hoeveel talent en goede ideeën verloren gingen door al die stroperigheid.

Veel van wat later in de kritische rapporten van Van Geel, Van Rijn en Hamer beschreven werd, heb ik zelf helaas ook zien gebeuren. Dat was confronterend, maar juist daardoor groeide mijn overtuiging: dit móet beter kunnen. Daarom heb ik me aangesloten bij deze groep mensen die niet alleen kritiek wil geven, maar juist met een duidelijke en realistische oplossing komt.

Mijn ambitie is dat we naar een publieke omroep gaan die draait op vertrouwen, creativiteit en kwaliteit. Een omroep waar makers weer trots op zijn en die het publiek echt serieus neemt. Dáár geloof ik in, en dáár wil ik graag aan bijdragen.

Tot nu toe is er nooit een politieke echte wil geweest om het omroepstelsel echt te wijzigen. Dat zie je ook met de uitgelekte plannen waar omroepverenigingen kunnen blijven bestaan en zelfs meer macht zouden krijgen. Hoe realistisch zijn jullie plannen in dat kader?

Ik begrijp de scepsis achter je vraag, want inderdaad: echte politieke moed om het bestel grondig te hervormen was tot nu toe ver te zoeken. Elke keer leek het makkelijker om wat kleine veranderingen te maken en de kern ongemoeid te laten.

Maar deze keer is écht anders. Niet alleen omdat de publieke omroep inmiddels kraakt onder z’n eigen gewicht, maar vooral omdat wij met ons plan iets op tafel hebben gelegd dat er nooit eerder lag: een heldere visie met concrete, meetbare doelen, gedragen door mensen van binnen én buiten het bestel.

De hoeveelheid positieve reacties op ons advies is enorm, juist omdat mensen merken dat we verder kijken dan belangenpolitiek, machtsspelletjes of snelle lapmiddelen. Ze voelen dat dit plan raakt aan waar het werkelijk om gaat: een publieke omroep die weer écht van betekenis is voor ons allemaal.

Politici zeggen graag dat ze vooruit willen, maar de waarheid is dat hervormingen bijna nooit plaatsvinden totdat iemand de moed heeft om te zeggen: ‘zo kan het niet langer’. Dat is precies wat wij nu doen. En eerlijk gezegd geloof ik dat het draagvlak groter is dan ooit.

Nederland verdient geen publieke omroep die steeds weer pleisters plakt, maar één die staat voor vertrouwen, verbinding en kwaliteit. Die keuze ligt nu op tafel. De politiek hoeft de bal alleen maar op te pakken en te laten zien dat ze serieus zijn.

 Volg Marketing Report op LinkedIn!

 Abonneer je op onze gratis dagelijkse nieuwsbrief

 Registreer jouw bureau gratis in de Marketing Report reclamebureau database The List

Lees ook:

Gepubliceerd door: David de Jong