NPO-Plan kabinet moddert door met oude wijn in nieuwe zakken

Analyse: De Nederlandse publieke omroep verdient beter verdient dan deze (nostalgische) chaos.

De hervormingsplannen van de regering Schoof I die minister Eppo Bruins voorstelt voor de landelijke publieke omroep. betekenen vooral een stap terug naar het verleden en het creëren van nog meer bestuurlijke chaos in het publieke omroepbestel. Een duidelijke visie met onderbouwing voor de keuzes die gemaakt worden en een visie op een toekomst in een wereld van big tech, ontbreekt pijnlijk genoeg. Wel wordt de programmeermacht bij de NPO weggehaald en de NTR opgedoekt, als de plannen genoeg politiek draagvlak krijgen en worden uitgevoerd.

1947

De plannen voor de publieke omroep van de regering Schoof I zijn door minister Eppo Bruins van NSC middels een 26-pagina tellende brief bekend. En ja, de plannen lijken dus erg op het teruggaan naar een omroepbestel van 1947 toen 4 omroepverenigingen de dienst weer gingen uitmaken. Vier à vijf omroephuizen moeten er komen en daarnaast de NOS. De NTR moet zijn educatieve, neutraal journalistieke (politiek, economie, wetenschap en techniek), culturele en minderheidstaken alsmede jeugdprogramma’s maar laten voor wat ze zijn en worden opgedoekt. Die zouden dan maar door de gekleurde omroephuizen gemaakt moeten worden.

NTR

Het puur opdoeken van de NTR in plaats die terug samen te voegen bij de NOS waar die ooit (via de NPS) grotendeels uit voortkwam in 1995, is absurd te noemen. Er is een reden waarom programma’s als Nieuwsuur, Kunststof Radio, Andere Tijden, de NTR-documentaires, de jeugd/educatieve programma’s en bijvoorbeeld de NTR-programma’s op NPO Klassiek een neutrale achtergrond hebben.

Op het moment dat missiegedreven evangelische of meer socialistisch gedreven organisaties educatie gaat verzorgen, nieuwsachtergronden, maar ook geschiedenis gaat brengen, dan weet je zeker dat het gekleurde informatie zal zijn. We hoeven niet ver terug te gaan dat de Evangelische Omroep doelbewust censureert in BBC-documentaires en/of biologie en/of het ontstaan van de aarde op een heel andere manier uitlegt dan op een neutrale manier. Nova waar de toenmalige VARA samen met de NOS in zat, is bovendien destijds doelbewust opgeheven om plek te maken voor het neutraler geachte Nieuwsuur van de NTR en de NOS.

Alleen al om deze programma’s bij een neutraal geachte onafhankelijk van stromingen bedoelde organisatie te laten blijven, zou het niet meer dan logisch zijn dat de NTR en NOS met het bijbehorende budget en taakopdrachten fuseren tot een (weer) ééngemaakte NOS zoals deze tot 1995 bestond. Verdedigers van de plannen van het opdoeken van de NTR, gaan hier volstrekt aan voorbij.

Mogelijk is er een soort politiek slimme tactiek gehanteerd dat de minister dit doelbewust in de plannen heeft gezet zodat hier de aandacht naar toegaat en de Tweede Kamer dit kan repareren. Immers de andere plannen zijn net zo schadelijk voor het publieke omroepbestel als deze.

Omroephuizen met behoud van merken bestaande omroepen?

De minister zei het zelf bij toelichtingen: de bestaande omroepverenigingen mogen hun merken blijven gebruiken in de opzet van de 4/5 omroephuizen. En de NPO heeft straks geen programmeerbevoegdheid meer. Dat is in feite terug naar 1997 en enigszins naar 1947. Als je nadenkt over de plannen zal je aldus een situatie krijgen die eigenlijk nu al het geval is (met de samenwerkingsomroepen die vooral op papier bestaan). Alleen dan in een organisatie met soort van subafdelingen van de omroepverenigingen die aan de voor en achterkant nog steeds kunnen bestaan. Oftewel een gedrocht van een organisatie moet worden opgetuigd met vele vergadercircuits en managers en wat er nog meer bij komt kijken.

Avondje AVRO terug?

Eénheid zal niet echt meer kunnen als NPO anders dan dat de NPO langdurige plannen moet maken samen met de omroephuizen en de grote lijnen nog mag uitzetten. Maar programmeren komt bij de Omroephuizen terecht. Oftewel het avondje AVRO kan bij wijze van terugkeren. En in plaats van echte lijnen die ook worden bewaakt door de NPO zoals nu het geval is, kunnen omroephuizen vrijelijk zowel lineair als on demand bepalen wat er gemaakt wordt. Kortom de eenheid van de NPO komt al snel in geding daarmee.

De Jan Slagter’s van deze wereld hebben hun gelijk gekregen op dit punt. Des te opvallender is dat de NPO en de omroepverenigingen en NOS/NTR met een gezamenlijk persbericht kwamen waarin ze gematigd positief zijn over de plannen. De vraag is of dit ook zo was met Frederieke Leeflang die tot niet zo lang geleden nog de bestuursvoorzitter was en is vertrokken.

Geen visie

Het ontbreekt in feite aan een visie en een uitwerking daarvan. Er kan wel grofweg worden opgeschreven dat men van een brede taakopvatting uitgaat voor de landelijke publieke omroep, maar waarom dat is blijft in holle frases hangen als voor iedereen is van alles, verbindende en democratische functie en onmisbare peiler onder elke democratische rechtstaat. Dit is terzijde, maar zijn Luxemburg en Liechtenstein dan nog wel in de optiek van de regering democratische rechtstaten aangezien deze geen publieke tv-omroepen kennen?

Er is met andere woorden geen echte visie neergezet over waarom een publieke omroep moet bestaan, welke functies die zou kunnen hebben met een meer valide onderbouwing en hoe je dat en ook weer waarom zo in wil richten. Net zoals volledig ontbreekt hoe en waarom je een publieke omroep wil financieren met of zonder reclame en op welke wijze.

Minister Eppo Bruins gaat daar aan voorbij. Over het vasthouden aan externe pluriformiteit zegt de minister in zijn brief het belangrijk te vinden. Hij schrijft daarbij doordat elke omroep maatschappelijk geworteld is bij verschillende doelgroepen, leidt deze organisatievorm tot een variatie aan perspectieven, geluiden en stijlen in het aanbod en daarmee tot een maatschappelijk relevante aanbodmix. Dat de praktijk heel anders is (medewerkers switchen van EO tot BNNVARA en van KRO-NCRV tot Omroep MAX alsof het allemaal niets uitmaakt) en programma’s zijn soms wel kenmerkend met een missie maar tegelijkertijd niet meer geworteld.

Daarnaast maakt de minister niet een duidelijke afweging tussen het idee van een intern pluriforme unitaire NPO en het extern pluriforme bestel. Het Nederlandse publieke bestel is zo uniek en blijkbaar ingewikkeld cq niet voldoende werkbaar, dat geen enkel land het wil hebben, ook relatief jonge democratieën. De minister gaat hier volledig aan voorbij.

De oplossing is erger dan de kwaal

Minister Eppo Bruins denkt dat door omroephuizen meer macht te geven en met een nog ingewikkeldere constructie op te zetten waar omroepverenigingen in geclusterd worden en met hun merken doorkunnen, het probleem van bestuurlijke onbeheersbaarheid minder zou worden. Maar ziet u het voor zich? De EO zou met KRO-NCRV een omroephuis vormen met een directie en de medewerkers komen in dienst van dit omroephuis. Die krijgt dan gelabelde afdelingen en enkele zaken zoals personeelszaken, marketing en dergelijke worden samengevoegd. De omroephuizen gaan afspraken met elkaar maken  en claimen gewoon elk hele avonden op de  lineaire zenders waarna ze intern weer bepalen welk merk waar komt. En online bepalen ze simpelweg zelf wat geprogrammeerd wordt, zonder dat er nog een soort van regie is vanuit de NPO over hoe en wat met dus veel chefs, hoofdredacteuren, directeuren enzoverder.

De NOS moet dan nog maar bepalen hoe ertussen te komen trouwens, als die al samen zou mogen gaan met de NTR. Immers de NPO heeft geen programmeermacht meer. Op de radio zou dit al helemaal interessant worden waar de publieke radiozenders duidelijke profielen hebben, zou ik toch benieuwd zijn wat er dan zou gebeuren. Machteloze zendermanagers dat is het gevolg van dit plan.

Antwoord op big tech en streamers blijft uit

Een beschrijving hoe een landelijke publieke omroep zich zou moeten bewegen richting Big Tech en streamingdiensten blijft uit. Een begin van een visie daarop ontbreekt volledig in de plannen. Versnippering dreigt waarbij het niet ondenkbaar is dat – bij gebrek aan een gemeenschappelijke visie – bijvoorbeeld de omroephuizen met eigen streamingdiensten en eigen merken komen. Het gebrek aan visie hierop en het creëren van een nog onbestuurbaarder bestel maakt de relevantie van de publieke landelijke omroep extra kwetsbaar.

Unitaire NPO?

Een unitaire NPO met simpelweg programma-afdelingen maar vooral een visie waar je heen wil als publieke landelijke omroep met bijvoorbeeld het durven benoemen van kernwaardes en hoe je die in een continu veranderende omgeving  tot recht laat komen, is misschien wel de manier waarop je je publieke landelijke omroep voort kan laten gaan in de vaart der volkeren. Het is niet voor niets waarom nagenoeg alle publieke omroepen in Europa juist hun merk tot hoofdmerk maken en van daaruit werken aan publieke waardes in de digitale wereld waar vooral Amerikaanse big tech dominant is.  De regering heeft het niet eens overwogen. Met de plannen van Eppo Bruins blijft het doormodderen.

Als deze hervormingen daadwerkelijk 2029 halen, zal niet de vraag zijn of, maar wanneer de volgende hervorming er daarna aankomt.

---

David de Jong is als journalist werkzaam bij onder meer Marketing Report.

 Volg Marketing Report op LinkedIn!

 Abonneer je op onze gratis dagelijkse nieuwsbrief

 Registreer jouw bureau gratis in de Marketing Report reclamebureau database The List

Lees ook:

Gepubliceerd door: David de Jong